De Ier Geregisseerd door Martin Scorsese

Het tijdperk van films over de Amerikaanse criminele onderwereld lijkt melancholisch terug in de tijd. Op papier is de Ier geruststellend voorspelbaar - alweer een Scorsese trip naar de onderwereld van gangsters, bekroond met een prestigieuze cast. Gelukkig nam de veteraan geen genoegen met goedkope nostalgie. 

De film is gebaseerd op een voorstel uit Charles Brandts boek "The Greatest Mafia Murder in History", de moord op Jimmy Hoffe - I Heard You Paint Houses. De titel is in feite een metafoor, en hij is zeer ondubbelzinnig: een huis schilderen betekent een man doden; "verf" is het bloed dat op de vloer en op de muren spat.

Na jaren van pre-productie gekibbel - weet je, de Academie houdt van een goed verhaal over opoffering en lijden voor kunst, en de Ierse Genesis is de nieuwste versie - heeft Martin Scorsese, onder auspiciën van Netflix, zijn visie voor de nieuwste maffia gerealiseerd episch. 

The Irishman is een verfilming van de biografie I Heard You Paint Houses, waarin maffiahuurling Frank Sheeran op zijn sterfbed beweert dat hij het was die de beruchte Jimmy Hoffa oppikte, een aan de maffia gelieerde vakbondsman die in 1975 tegen de grond stortte. De titelrol werd door de regisseur aan Robert De Niro gegeven, Hoffa werd gespeeld door Al Pacino, en Joe Pesci en Harvey Keitel schitteren in de bijrollen - alleen Leonardo DiCaprio ontbreekt mogelijk in deze Scorsese All Stars-wedstrijd. Wat is dit anders dan een stel 'superhelden' van Scorsese? Ironisch genoeg, als we nadenken over het enthousiasme waarmee de veteraan onlangs zulke "pretparken" bezocht ... 

Bovenstaande vergelijking is niet bloedserieus, maar er zijn wel andere overeenkomsten te vinden: Netflix maakt officieel zijn budgetten niet bekend, maar volgens de hoogste schattingen nadert de Ier de 300 miljoen dollar, vergelijkbaar met de grootste spektakels. Is er echt zo'n verschil tussen investeren in explosies en investeren in technologie die de gezichten van 75-jarigen digitaal kan gladstrijken en verjongen? 

Robert De Niro heeft sinds The Casino (1995) niet meer met Martin Scorsese gewerkt, en Al Pacino ook niet. Foto: IMDb 

Nog een parallel: net als bij de blockbuster van Marvel, zo weet je bij de maffiafilm van Scorsese min of meer van tevoren wat je gaat krijgen. Consistentie en betrouwbaarheid of herhaling en gebrek aan frisse ideeën? Je kent alle belangrijke items van vroeger: de gangstersaga die zich afspeelt in New York, een cocktail van expliciet geweld en katholieke motieven, thema's als zonde, schuld en vergeving. Veel mensen klagen over de minuten, die tegenwoordig meer geschikt zijn voor een miniserie (de film duurt 209 minuten) - maar de lengte stelt Scorsese in staat om de Ier naast testosteron ook een introspectieve noot te geven. In zijn vorige speelfilm Silence (2016) gaf hij een vergelijkbare stemming aan. 

Het levensverhaal van Frank Sheeran (Robert De Niro) is lang en vol onvoorspelbare wendingen; scenarioschrijver Steven Zaillian brengt het met grote sprongen over, waarschijnlijk op een vergelijkbare manier als wat Frank zelf zou hebben verteld (dus het is ook duidelijk dat we te maken hebben met een onbetrouwbare verteller). Als jonge vrachtwagenchauffeur met een twijfelachtig arbeidsethos komt hij terecht in het kantoor van een vakbondsadvocaat (Ray Romano), die ook een neef is van junior maffiabaas Russell Bufalin (Joe Pesci). 

Incidentele diensten voor de Bufalino Frank-dynastie leidden al snel tot een vaste positie van maffia-huurling of. T. i. een fixer, van waaruit hij opgroeit onder de aanhangers van Jimmy Hoffe, de leider van Amerika's grootste vakbond, die ijverig zijn eigen zakken vult in naam van "arbeidersrechten". Frank, wiens lot volledig verweven is met dat van zijn twee mentoren, Russell en Jimmy, is jarenlang niet te stoppen als Hoffs rechterhand - totdat de wielen van de geschiedenis (met een beetje hulp van de Kennedy-clan) uit elkaar beginnen te vallen.

Sterker nog, de Ier heeft geen stevige vrouwenrol. Kathrine Narducci en Aleksa Palladino passen in de mal van 'trouwe echtgenote', en Anna Paquin, die een van de dochters van Sheeran speelt, krijgt het echte werk (of de dialogen) niet. Haar karakter is interessant genoeg dat het script hem nader zou kunnen onderzoeken, maar Scorsese doet dat gewoon niet. Foto: IMDb

Volgens de legende heeft Joe Pesci Scorsese maar liefst vijftig keer afgewezen voordat hij ermee instemde om terug te keren van pensionering voor de Ier. Foto: IMDb 

Over digitale verjonging moet even worden nagedacht. De uiteindelijke look van de film is beter dan beloofd door de eerste trailers, maar niemand zal beweren dat er niets rubberachtigs, levenloos, onnatuurlijks is in de close-up van "Young De Niro" (en close-ups zijn die waar gezichtsuitdrukkingen uitdrukkingen moeten het meest overtuigend zijn). Een soortgelijk probleem met het nabootsen van de werkelijkheid, dat nooit echt goed genoeg kan zijn, stuitte Disney deze zomer met The Lion King op: de Lions waren te naturalistisch voor de animatie die we gewend zijn, en te weinig ‘echt’ om gezien te worden. als recht naar links. Het doel van filmkunst is immers waarschijnlijk niet om de werkelijkheid zo nauwkeurig mogelijk vast te leggen, maar om fictieve werelden te creëren die een weerspiegeling zijn van de onze. 

Zou het echt zo erg verkeerd zijn om andere acteurs in te huren voor de rol van de jongere Hoffe, Sheeran, Bufalin? Voor zoiets als dit zou een idealistisch geloof nodig zijn om de Ier even goed te laten ontvangen (en met dezelfde ijver te verwachten) als alle vermelde veteranen alleen in episodische rollen zouden verschijnen als verouderde versies van hun personages. 

Maar er is ook een tegenargument: The Irishman is, zoals gezegd, een diep introspectieve, soms zelfs melancholische film. De sfeer wordt bepaald door het verhaal zelf: een scène van een onrustige Frank Sheeran in een rolstoel, die doet denken aan het verleden. Hij mag dan nog niet zijn laatste adem uitblazen, maar het is duidelijk dat hij een ontmoeting met de Schepper nadert. Een film gemaakt door een groep veertigers kan niet op een even eerlijke manier doordrenkt worden met een besef van hun eigen vergankelijkheid. Dit is niet de Scorsese van de Goodfellas (1990), die het gewicht op de broederschap en arrogantie van de maffia legde - dit is de meer nuchtere Scorsese, die droevig lijkt te zuchten: Sic transit gloria mundi. Verwacht ook niet de behendige, energieke camerabewegingen van de Wall Street Wolf - deze keer vertakt de voorzichtigheid en standvastigheid van de legitimiteit van de wereld waartoe Sheeran behoort uit elke opname. 

Harvey Keitel is bijna crimineel Untapped in de episodische rol van Angel Bruno. Foto: IMDb 

Het trio in de hoofdrollen rechtvaardigt met gemak hun status. Joe Pesci, bekend om zijn rollen als explosieve cholericus, delegeert deze keer moorddadige zaken met griezelige kalmte. Pacino, die pas ergens in het tweede derde deel in het verhaal komt, is een melodramatische artiest waarvan heel gemakkelijk te geloven is dat hij nooit vrijwillig zal aftreden. De Niro zit ergens halverwege tussen hen in: een stoïcijnse hond die in staat is tot de meest brute gewelddaden. (Zijn rol wordt verder geschaad door de tussenkomst van nieuwe technologieën.) Het (zogenaamde) slechte geweten van de hoofdrolspeler wordt gesymboliseerd door zijn dochter Peggy (Anna Paquin), die intuïtief de ware aard van haar vader begrijpt en elk contact met hem verbreekt. Haar rol is duidelijk, maar toch werkt het bijna beledigend dat de actrice geen ander werk krijgt dan de beschuldiger vanuit een hoek te beschuldigen (ze uit de hele film slechts een tiental woorden). 

De Ier is misschien geen revolutionair of baanbrekende vertegenwoordiger van zijn genre, maar hij is een ambitieus project dat een behoorlijke lijn trekt onder Scorsese's afdalingen naar de onderwereld - op verschillende manieren in dialoog gaan met Both Streets of Evil (1973) en Gangs of New York (2002). En deze keer zal het voor iedereen moeilijk zijn om de meester te beschuldigen van het verheerlijken van de moordindustrie - de bloedigste rechter in Ierland is hoe dan ook leeftijd en hulpeloosheid, wat een verrassend subtiel inzicht in dit genre is.